صافی کف پا یکی از ناهنجاری های شاع کف است که در بسیاری از افراد وجود دارد.

پا دارای دو قوس طولی در سمت داخل و خارج پا است و یک قوس عرضی هم دارد.

قوس طولی داخلی از استخوان های پاشنه، قاپ که در بالای پاشنه قرار گرفته است، دو تا از استخوان های مچ پا بنامهای ناویکولر و کونئیفرم و استخوان های کف پایی اول تا سوم به وجود آمده است.

قوس طولی خارجی از استخوانهای پاشنه، یکی دیگر از استخوان های مچ پا بنام کوبوئید و استخوانهای کف پایی چهارم و پنجم تشکیل شده است.

قوس طولی داخلی مهمترین قوس پا است که با کم یا زیاد شدن آن، فرد دچار صافی کف پا یا ازدیاد قوس پا می شود. در حقیقت ساختمان و عمل قوس طولی داخلی پا تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارند و اختلال در هرکدام از آنها می توانند منجر به بروز آسیب در پا بشوند.

شایعترین علت صافی کف پا مشکل تاندون تیبیالیس پوستریور است. ولی لازم است بیمار از لحاظ نوع صافی یا سایر بیماری ها نیز توسط پزشک بررسی شود.

فقدان عملکرد عضله تیبیالیس پوستریور که ممکنست به علت پارگی یا کشش اتفاق بیفتد، سبب اختلال در اینورژن پا شده و عمل عضلات پرونیوس لانگوس و برویس با هیچ عضله ای بازگردانده نمی شود. بنابر این اختلال در عمل تیبیالیس پوستریور سبب صاف شدن قوس طولی داخلی، ابداکشن قسمت جلوی پا و والگوس یا ضربدری شدن قسمت خلفی پا می شود.

این وضعیت نامناسب پا سبب تاثیر منفی شدیدی در راه رفتن می شود.

ناتوانی بیمار در قفل کردن مفاصل ترانسورس تارسال، از بوجود آمدن بازوی اهرم ثابت جلوگیری می کند.

بیمار نمی تواند پاشنه پای آن سمت را به سهولت از زمین بلند کند و به اینورژن ببرد. این امر نهایتا منجر به والگوس یا ضربدری شدن پاشنه و کوتاهی تاندون آشیل می شود.

والگوس استخوانهای کالکانیوس و به تبع آن تالوس، سبب تغییر امتداد مفصل تالوکرورال شده و باعث اینترنال روتاسیون در استخوانهای ساق و زانو یعنی تیبیا و فمور میشود.

این اینترنال روتاسیون با اداکشن و ضربدری شدن زانو همراه می شود.

اینترنال روتیشن استخوان فمور در سطح لگن باعث کشیدگی عضله ایلیوسواس می گردد. کشیدگی ایلیاکوس سبب تیلت قدامی لگن شده و کشیدگی عضله سواس میجر باعث اسکولیوز در کمر، پشت و حتی گردن میشود.

عواملی که سبب حفظ قوس های پا می شوند عبارتند از:

عوامل استخوانی و شکل استخوان ها

شکل خاص استخوانهای مچ پا اصلی ترین عامل حفظ قوسهای پا است.

در برخی موارد مادرزادی، شکل استخوان های مچ پا به گونه ای هستند که توانایی حفظ قوسهای پا را ندارند (که موجب صافی کف پا می شوند) و یا سبب زیاد شدن قوس کف پایی می گردند.

در اینگونه موارد جراحی به عنوان بهترین روش درمان توصیه می شود.

عوامل لیگامانی (وابسته به رباطها)

مهمترین عامل لیگامانی برای حفظ قوسهای پا، پلانتار فاشیا یا نیام کف پایی است.

این نیام یک لایه ضخیم و محکم است که دردو سر خود، به دو انتهای قوسهای طولی پا متصل شده است.

هنگامی که وزن بدن روی پا می افتد، دو سر قوسهای طولی پا از هم دور می شوند.

در این حالت نیام کف پایی کشیده و سفت می شود، که این سفت شدن، ازدور شدن دو سر قوس از هم جلوگیری کرده و شکل قوسهای طولی داخلی و خارجی حفظ می گردد.

همچنین نیام کف پایی از طریق مکانیسم دیگری بنام مکانیسم قرقره ای سبب حفظ قوسهای طولی پا می شود.

در این مکانیسم، بالا رفتن انگشتان در طی راه رفتن سبب کشیده شدن پلانتار فاشیا و بیشتر شدن قوسها می شود.

شلی بیش از اندازه نیام کف پایی ازمهمترین عوامل صافی کف پا است زیرا در اینصورت این نیام توانایی حفظ قوسهای طولی پا را نخواهد داشت. در اینگونه موارد فیزیوتراپی، ورزش درمانی و استفاده از کفی و کفش مناسب، موثرترین ورش های درمان صافی کف هستند.

عوامل ماهیچه ای

می توان گفت کلیه عضلات موجود در کف پا به حفظ قوسهای پا کمک می کنند ولی مهمترین عامل عضلانی حفظ کننده قوس طولی داخلی پا، رباط عضله تیبیالیس پوستریور یا درشت نی خلفی است که در پشت ساق قرار دارد.

این عضله به همراه تاندونش مسئول حفظ قوس و انعطاف پذیری پا هستند. بنابراین آسیب تاندون این عضله یا خود عضله می تواند سبب بروز صافی کف پا در بزرگسالان شود.

این عضله از سطح خلفی استخوان تیبیا، غشای بین استخوانی و استخوان فیبولا شروع شده، تاندون آن از پشت قوزک داخلی عبور کرده و به استخوانهای ناویکولار، کوبوئید و متاتارسهای اول تا چهارم می چسبد.

به علت قرار گرفتن در سمت داخل و عقب ساق، باعث پلانتار فلکشن مچ، اداکشن و سوپیناسیون قسمت جلویی پا و اینورژن مفصل ساب تالار می شود.

دلایل صافی کف پا

• بدشکلی استخوانهای مچ پا
• شکستگی یا دررفتگی
• ضعف عضلات پشت ساق
• ضعف و کشیدگی عضلات کف پا
• آسیب تاندون کف پا
• چسبندگی استخوان های مچ پا
• التهاب مفاصل و بیماریهای روماتیسمی
• مشکلات مفصلی ناشی از بیماریهای اعصاب
• شلی و طویل شدن پلانتار فاشیا
• ضعف عصبی

درمان صافی کف پا

صافی کف پا از نوع سفت با ورزش بهبود نمی یابد و ممکنست نیاز به درمانهای دارویی، فیزیوتراپی و حتی جراحی داشته باشد.

روشهای درمان صافی کف پا شامل فیزیوتراپی و تحریکات الکتریکی ، درمانهای دستی و تمرینات درمانی ویژه به همراه ورزشهای خاص است که باید تحت نظر فیزیوتراپیست ورزیده انجام شوند.

ورزشهای مفید در اصلاح صافی کف پا

هدف اصلی ورزشهای اصلاحی در کف پای صاف منعطف، تقویت عضله تیبیالیس پوستریور است.

بعلاوه تقویت سایر ماهیچه های سینرژیست و استابیلایزر و اصلاح کوتاهی ها و ضعف سایر عضلات که منجر به تشدید این امر می شوند نیز باید مد نظر قرار گیرد.

ارائه برنامه ی تمرین اصلاحی برای صافی کف پا باید به گونه ای باشد که اهداف زیر را تأمین کند:

• عضله تیبیالیس آنتریور تقویت شود.
• عضلات اینورتور پا تقویت شوند.
• عضلات اورتور پا کشش داده شوند.
• تاندون آشیل و عضله ی گاستروکنمیوس کشش داده شوند.
• عضلات اکسترنال روتاتور ساق و ران تقویت شوند.
• عضلات اداکتور ران تقویت شوند.
• عضلات ایلیوسواس استرچ داده شوند.
• مرینات اصلاحی برای اسکولیوز کمری و هایپرلوردوز کمری به تمرینات اصلی اضافه شوند.

منبع: دکتر فرید بحرپیما

دکترای تخصصی فیزیوتراپی

مسئول فنی کلینیک فیزیوتراپی پویای سلامت در اقدسیه